ایرج بسطامی (۱۳۳۶ -۱۳۸۲)، خواننده موسیقی سنتی ایرانی بود. ایرج بسطامی در سن ۴۰ سالگی به اوج تکاپو خود رسید و در درازا ۱۴ سال تکاپو ۱۱ کاست ماندگار، به یادگار گذارد. ایرج بسطامی از شاگردان محمدرضا شجریان بود و پس از پیگیری آواز نزد او با پرویز مشکاتیان آشنا شد. اولین یادگارها ایرج بسطامی با خواست سازی پرویز مشکاتیان به بازار عرضه گردید.
ایرج بسطامی و هنر آواز
ایرج بسطامی در سال ۱۳۳۶ در شهرستان بم از خانواده ای هنرمند متولد شد. هر یک از اعضای خانواده ایرج بسطامی، از جد پدری گرفته الی پدربزرگ و والد در مقوله خواندن آواز و نواختن ساز های مختلف تجربه داشتند.
تولد و رشد ایرج بسطامی در چنین خانواده ای به به اتفاق استعداد ذاتی اش مایه گردید که ایرج بسطامی از پنج سالگی به خواندن آواز علاقه نشانه دهد. این علاقه و دنبال مایه شد که پدر بزرگ به استعداد شگرف ایرج بسطامی در گویه فراگیری آواز پی دستگیر و بارها به دیگران تأکید کند «او بعدها خواننده بزرگواری خواهد شد».
از این رو پدر ایرج بسطامی کمر همت تخت تا این کودک مستعد را در راه صحیح تعلیم قرار دهد و اینگونه شد که ایرج بسطامینخستین آموزگار آواز خویش را در خانه و در هیئت والد یافت. ایرج بسطامی در این سال‌ها ردیف‌های آوازی در مکتب تهران سخیف آموزگار عبدالله خان دوامی را نزد عمو فرا گرفت و در ۲۲ سالگی به جرگه شاگردان استادان آواز ایران پیوست.
ایرج بسطامی در سنین نوجوانی مجذوب عموی بزرگوارش یداله بسطامی بود که مردی مهربان و از نوازندگان چیره دست بم و معلم موسیقی بود. در همین روزها گروهی با همکاری برادران بسطامی و با سرپرستی یداله بسطامی ساختن شد که در رادیو و تلویزیون آن موعد و اردوهای رامسر اجرای برنامه داشتند. بعد متعلق به ایرج بسطامی با کمک زنده یاد حسین سالاری (از نوازندگان مشهور کرمانی) به کلاس آواز مدرس محمدرضا شجریان گذرگاه پیدا کرده و به فراگیری آواز و ردیف های آوازی پرداخت.
در آن سررسید ایرج بسطامی علیرغم دشواری ها گذرگاه و مسافت زیاد، هفته ای یک بار به عشق فراگیری آواز از بم به تهران می آمد. سپس اتاقی در محله پامنار طهران اجاره کرد. در آن سنه ها هیچ چیز ایرج بسطامی را از پیوسته تمرینات باز نمی داشت، مشکلات شخصی، دگرگونی ها عظیم اجتماعی همچون انقلاب ایران و … هرگز لحظه ای در روند فراگیری این هنرمند عاشق خللی ایجاد نکرد.
آثار ایرج بسطامی
نقطه ی عطف زندگی هنری ایرج بسطامی آشنایی با پرویز مشکاتیان نوازنده ی سرشناس سنتور بود که از آن بعد همکاری های ایرج بسطامی با گروه عارف به سرپرستی مشکاتیان پیش درآمد شد. ایرج بسطامی در ساحل این استاد حرفه ای توانست فن تلفیق سروده و موسیقی را فرا گیرد و آلبوم «افشاری مرکب» نخستین نشان ایرج بسطامی، نتیجه ی آشنایی وی با پرویز مشکاتیان بود و اینگونه کار و جنبش های ایرج بسطامی به چهره رسمی آغاز و به جامعه ی هنرمندان ایران زمین معرفی شد.
پرویز مشکاتیان درباره ی آشنایی خود با ایرج بسطامی خواننده ای از دیار کرمان می گوید:«اولین بار ایرج بسطامی را در خانه محمدرضا شجریان دیدم… به خاطر شرایط اجتماعی آن زمان به خواننده های بیش تری با صداهای متفاوت بیچارگی داشتیم. من پشت در کلاس آواز مدرس شجریان نشسته بودم لغایت هنرجوها مرا نبینند. متعلق به جا بود که از صدای بسطامی خیلی خوشم آمد.ایرج بسطامی صدای نکوداشتن داشت و مشابه کل آدم های کویر نشین آدم خیلی مهربان و نکویی بود، بعد از کلاس مدتی با بسطامی صحبت کردم لغایت با نقطه نظراتش درباره ی هنر، آواز و دلیل ی خواندش آشنا شوم…»
پس از توزیع نخستین آلبوم ایرج بسطامی، صدای دلنشین او باره پیشباز ملت پیمان گرفت و علت وی را برای پیوستگی مسیر بیشتر کرد. آوازهای او بر پایه ی سنتور بود و در «گام های بلند» مهارت اخص ای داشت و هنوز هم ترانه های دشتی ایرج بسطامی در سراسر ایران از شهرت بسیاری برخوردار است.
ایرج بسطامی خواننده ی کبیر دیار کرمان با قصد برگزاری کنسرت های گوناگون به همراه گروه عارف و پرویز مشکاتیان به اروپا سفر کرد که این امر مسیر موفقیت های بعدی ایرج بسطامی را هموارتر ساخت. ایرج بسطامی در اوج فعالیت هنری بود که برادرش نصرت الله بسطامی به دیار حق شتافت و به همین علت ایرج بسطامی به بم بازگشت و قیومیت خانواده ی برادرش را بر دوش گرفت. ایرج بسطامی بسیار متواضع بود و به بعید از ازدحام و هیاهوی هنری در زادگاه خویش به تعلیم آواز جوانان محروم و با استعداد بم مشغول شد.
آلبوم‌های “افشاری مرکب “، “مژده بهار”، “افق مهر” و “وطن من”ایرج بسطامی در همین دوره به بازار عرضه شدند. در “بوی نوروز” نیز که حاصل مشارکت ایرج بسطامی با گروه دستان و آهنگ سازی محمدعلی کیانی نژاد می‌باشد و از کارهای به یادمادنی موسیقی ایران است او آواز خواند.
سپس ایرج بسطامی با همکاری کیوان ساکت “آلبوم فسانه” و با کورش متین، “سکوت” و با حسین پیرنیا “تحریر خیال” را خلق کرد. از قلم نیفتد که آلبوم “موسم گل” حاصل مشارکت ایرج بسطامی با محمدرضا درویشی بود و در آن بعضی از تصانیف قمرالملوک وزیری را بازخوانی کرد. خواست گل پونه‌ها (در آلبوم رقص آشفته) که نیزپس از مرگ ایرج بسطامی در بم آوازه ملی یافت حاصل صدای ایرج بسطامی روی آهنگی از پیرنیا ست.
ایرج بسطامی در سن ۴۰ سالگی به اوج فعالیت خویش رسید و در طول ۱۴ سنه تکاپو ۱۱ کاست ماندگار، به یادگار گذارد. ایرج بسطامی به بعید از جنجالها و هیاهوهای هنری در شهرستان بم، سرپرستی خانواده دوست مرحومش را به عهده گرفت. این همراهی و قیومیت لغایت سررسید مرگ ایرج بسطامی پیوستگی داشت.
آوازهای ایرج بسطامی بیش تر بر پایه سنتور بود و در گام‌های بلند هیچ آدم به چیرگی وی نرسید.ایرج بسطامی با این همه ذوق و هنر در تهیدستی- نداری شدید به راز می‌برد. آوازهای دشتی و محای ایرج بسطامی نیز در کرمان و همه ایران دارای شهرت بسیاری است.
ایرج بسطامی زیاد فروتن بود و این از علت‌های کم تر شناخته شدنش لغایت قبل از خاموشی بود
ایرج بسطامی در اوج فعالیت هنری خود با مرگ برادرش (نصرت الله بسطامی) رو به رو می‌شود و از این جهت برای قیومیت خانواده برادرش به بم بازمی گردد. ایرج بسطامی علاقه زیادی به دوست از دست رفته اش داشت. زمانی که ایرج بسطامی برای تحصیل آواز به تهران رفته بود، برادر مخارج زندگیش را تقبل کرده بود و این بار نوبت ایرج بسطامی بود که به وراث برادرش ادای کیش کند.
بسطامی هرگز زناشویی نکرد و با هستی این که در تهیدستی- نداری شدید به راز می‌برد، سرپرستی خانوادهٔ برادر مرحومش (نصرت الله بسطامی) را بر عهده گرفت. ایرج بسطامی زیاد فروتن بود و شاید این تواضع یکتا از علت‌های مختصر تر شناخته شدنش تا قبل از سکوت بود. ایرج بسطامی فرمان نمی‌داد عکسش بر روی نوارهایش درج شود و یا مقاله‌ای در موردش نوشته شود.
ایرج بسطامی به بعید از جنجال و هیاهوی هنری در شهرستان بم و فرمانروایی کرمان، به تدریس آواز برای جوانان محروم و مستعد بم و قیومیت خانواده برادر مرحومش پرداخت. ایرج بسطامی در اواخر عمر کوتاهش، به زادگاهش بم پناه آورده بود و در خانهٔ کاهگلی پدر حیات می‌کرد.
درگذشت ایرج بسطامی
ایرج بسطامی کماکان در مسیر ترقی هنر این کران و بوم در سعی بود که در سحرگاه پنجم دی ۱۳۸۲ هجری خورشیدی، زمین لرزه یی مهیب بم و شرق فرمانروایی کرمان را به رعشه انداخت و رخدادی تلخ و سهمگین از خویش برجای گذاشت و ملت دیار کرمان را به کام مرگ کشاند که احد از قربانیان این زمین لرزه ایرج بسطامی خواننده ی توانای ایران زمین بود و ملت را غرق در غمی بزرگ کرد.
حادثه ای وخیم که هنوز هم ثمره ی آن از صورت ی شهر بم منزه نشده و یادگاری ناخوشایند از غرش زمین است.
کنسرت های ایرج بسطامی
ایرج بسطامی,کنسرت های ایرج بسطامی,عکس ایرج بسطامی
ایرج بسطامی کنسرت های متعددی با هنرمندان مختلف برگزار نمود
• کنسرت گروه عارف در ایران و اروپا (افشاری مرکب)، آهنگساز: پرویز مشکاتیان، خواننده ایرج بسطامی
• کنسرت با گروه عارف در اروپا و شرکت در فستیوال جهانی موسیقی روح زمین(مژده بهار)، آهنگساز: پرویز مشکاتیان، خواننده ایرج بسطامی
• کنسرت راست پنجگاه، آهنگساز و سرپرست گروه: پرویز مشکاتیان، خواننده ایرج بسطامی
• کنسرت گروه دستان در دستگاه سه گاه و همایون (بوی نوروز)، ۱۳۷۱ آهنگساز و قیم گروه: حمید متبسم، خواننده ایرج بسطامی
• کنسرت گروه وزیری در دستگاه راست پنجگاه و آواز ابوعطا(فسانه)، آهنگساز و سرپرست گروه: کیوان ساکت، خواننده ایرج بسطامی
• بی کاروان کولی «آخرین کنسرت زنده یاد ایرج بسطامی به همراهی گروه وزیری در باعث شور، شوشتری و آواز دشتی»، آهنگساز و سرپرست گروه: کیوان ساکت.
• کنسرت گل پونه ها ۱ همراه با گروه همایون، در دستگاه همایون، آهنگساز و قیم گروه: حسین پرنیا، خواننده ایرج بسطامی.