اهمیت مراسم خاکسپاری
بررسی بقایای آیین‌های مراسم کفن و دفن سه چیز را نشانه می‌دهد:
نخست آنکه این باور هستی دارد که آنها بر آینده شخص متوفی، استحاله و دگردیسی جنازه و قسمت شخص حاکم هستند. دوم آنکه، مراسم خاکسپاری نشان می دهد که آنها به خویشاوندان و سوگواران نزدیک متوفی نیز پروا دارند که باید به آنها دلداری عدل و آرام‌شان کرد و سوم اینکه این مراسم های کفن و دفن پرتو دهنده این است که، آنها در تجدید حیات گروهی کمپانی می کنند که در نشان مرگ یکی از عزیزان‌شان متالِّم شده‌اند.
غالبا در جوامع سنتی در آفریقا و آسیا (خاصه در چین) آیین‌های مراسم کفن و دفن همانند یک نمایش یا تئاتر همراه با پانتومیم، رقص، موسیقی و حتی دلقک بازی اجرا می شود. مراسم خاکسپاری آنچنان اهمیت دارند که حضور شرکت‌کنندگان یک تکلیف محسوب می‌شود.
مراسم خاکسپاری و عزاداری انعکاسی از باورهای اقوام مختلف
با هستی اختلافات بسیار وسط ساکنان کشورهای گوناگون جهان از عقیده فرهنگ، آیین ها و رسوم، عقاید و باورها، زمانی که گفتگو از برگزاری مراسم عزاداری یا مراسم کفن و دفن می‌شود، کل گیتی به یک‌باره یک‌رنگ می‌شوند و در این‌جا سایر مهم نیست که برگزار‌کننده این مراسم خاکسپاری یک ایرانی باشد یا یک اروپایی یا حتی یک آفریقایی؛ بلکه مهم این است که کل کسان ساکن این کره خاکی پهناور سعی می‌کنند با برگزاری مراسم خاکسپاری و عزاداری به نحوی شایسته، علاقه و بزرگداشت خود را به فرد متوفی نشان دهند.
با هستی این، مراسم کفن و دفن و آیین‌های عزاداری انعکاسی از باورهای اقوام گوناگون هستند و چه بسا بتوان مراسم کفن و دفن و آئین های عزاداری را یکی از مهم‌ترین نمادهای هویت اجتماعی کسان به آمار آورد.
آئین عزاداری و مراسم کفن و دفن در ایران
در کشور ما رسم بر این است که به فراخور مرد اقوام و نزدیکان از جانب خانواده فرد متوفی آیین‌ها و مراسمی با عنوان آیین‌های سوگواری و مراسم ختم به اثر علاقه و بزرگداشت به فرد متوفی برگزار شود. برگزاری مراسم خاکسپاری، سوم، هفتم و چهلم از جمله آیین‌های سوگواری به سبک و طریق ایرانی ها هستند. پذیرایی از تشییع‌کنندگان و عزاداران آماده در مراسم خاکسپاری با حلوا و خرما نیز یکی از سایر رسوم اصلی آیین‌های سوگواری ایرانی است که هر یک از آنها نمادی از غذاهای بهشتی هستند.
در ایران برخلاف سنت دیرینه اقوام عرب که مرده را شب‌هنگام به خاک می‌سپارند، مراسم کفن و دفن و تدفین در روز و پیش از غروب آفتاب انجام می‌شود و چنان‌چه فردی پس از غروب آفتاب از گیتی رفته باشد، یا تعبیه تدارکات لازم برای خاکسپاری لغایت غروب آفتاب به طول انجامد، مراسم کفن و دفن در روز پس اتمام خواهد شد.
رسم مشترک مراسم کفن و دفن در بین کشورهای مختلف
پوشیدن لباس سیاه در مراسم کفن و دفن از دسته رسوم مشترک در کشورهای گوناگون است و هندی‌ها فقط قومی هستند که در مراسم خاکسپاری پوشاک سفید می‌پوشند. در اغلب کشورها، خانواده فرد متوفی با کناره‌گیری از فعالیت‌های اجتماعی، بزرگداشت و علاقه خود را به فرد متوفی پرتو می‌دهند و اگرچه در سال‌های بازپسین بسیاری از آیین‌های سنتی در برگزاری مراسم کفن و دفن به دست فراموشی سپرده شده‌اند، اما کماکان مراسم خاکسپاری ،ترحیم و عزاداری از تشریفاتی‌ترین و پرهزینه‌ترین مراسم‌‌هاست.
در اغلب کشورها برگزاری مراسم کفن و دفن و سوگواری سه تا هفت روز به درازا می‌‌انجامد؛ اما در هند این مراسم از اولین روز بعد از سوزاندن جسد فرد متوفی ابتدا شده و لغایت سیزده روز پیوستگی پیدا می‌کند.
آماده سازی جنازه برای مراسم خاکسپاری: مناسکِ تطهیر و مراقبت مادرانه
آیین کفن و دفن با دفن جنازه آغاز می‌شود که یکی از جوانب اصلی آن تطهیر است. این تطهیر مقدمه‌ای نمادین برای زایش دوباره است. یکی از امور مقدس در میان یهودیان خاصه در اسلام که یک تکلیف الهی محسوب می‌شود عبادات است که مستلزم پیوستگی با خداست و نه صرف یک عمل اجتماعی. آماده‌سازی مرده برای مراسم کفن و دفن در جوامع سنتی و باستانی امری عام و دارای مقرراتی دقیق است.
- مراسم کفن و دفن در میان سرخپوستان
در میان سرخپوستان، خاصه در آنتیل و هایتی، مراسم کفن و دفن و تدفین یادآور مناسک قابله‌هاست. با قرار دادن ظرف آب زیر بستر مرده، در واقع به صورتی نمادین منابع حیات را از نو احیا می‌کنند. باز می‌توان مطمئن بود روح که تن را ترک کرده در عدم ناپدید نمی‌شود و متوفی که پاک و مطهر شده در عالم دیگر مجددا متولد می‌شود.
- مراسم خاکسپاری در میان آگنی بورای کنار عاج
در مراسم کفن و دفن آگنی بورای ساحل عاج بین نگهداری و پاکیزه کردن نوزاد و متوفی شباهت‌هایی وجود دارد. پیرزنی بدن عریان را روی زانوها می‌گذارد و سه بار پیاپی آن را با آب تطهیر و معطر می کند و کفن می پیچد. برای نوزاد، این شعار با آوازخوانی همراه است. تطهیر و شستشو با دست راست و از سرتاپا اتمام می‌شود. اما در مراسم خاکسپاری و در مورد متوفی این تطهیر با سکوت همراه است و با دست چپ و از پا تا به سر اتمام می‌گیرد.
این فرمایش از آن‌روست که تولد، رسیدن و ورود است و تولد دوباره، هجرت. در روستاهای اروپا فرمایش آماده‌سازی مرده برای مراسم خاکسپاری را همچنان نسوان انجام می دهند. آماده کردن مرده برای مراسم خاکسپاری، کاری مادرانه است.
- مراسم خاکسپاری در میان مائوها
مراسم خاکسپاری در میان مائوها بدین نوع سپریدن می شود که آنها، حوله‌ای گرم را روی تن مرده می مالند. سپس آن را در پوششی نو قرار می دهند و در نهایت نیز یک کیمونوی تزئین شد بر بدن او می کنند. راز را در یک دستار می پیچند و کفش‌هایی چرمی که نوک آن خمیده است به پایش می‌کنند. گاهی تهیه این کفش‌ها برای مراسم کفن و دفن به عهده یکی از نزدیکان متوفی است. پوشاندن کفش به این دلیل است که متوفی برای سپریدن سفری طولانی به کفش‌هایی پسندیده احتیاج دارد.
مراسم خاکسپاری در ایران باستان
اعتقاد به روح و روان و حیات بعد از مرگ به خرده گوناگون در سراسر نقاط و مراکز دانشمند باستان از آنگونه ایران هستی داشته‌است. بر پای بست، و مبنای همین اعتقاد در قبر مردگان اسباب و ابزارها حیات و خوراک و پوشاک قرار می‌دادند.
در ادواری قدیم‌تر هنگام مراسم کفن و دفن بر پای بست، کار متوفی افزار پیشه‌اش را نیز پهلوی دستش قرار می‌دادند. اغلب مردگان را در عمق کمی که برخی مواقع از ۲۰ سانتیمتر نیز تجاوز نمی‌کرد، دفن می‌کردند. شکل اسکلت‌هایی که باقی مانده به شکل خمیده و منحنی است. برخی اوقات مرده را طوری خمیده دفن می‌کردند که تمام اعضای بدنش به جانب شکم کشیده شده باشد.
با پیدایش و کشف فلزات، زینت مردگان اثناء مراسم خاکسپاری با اشیا ی یطلاه و نقره و سنگ‌های گران‌بها رسم و شایع شد. این رسم خدمت مهمی به درک هنر و دانستنی‌های سایر باستان‌شناسان کرده‌است زیرا که تقریباً همگی جواهراتی که از زمان‌های باستان به دست ما رسیده‌است از مقابر و گورها یافت شده‌است.
رنگ‌کردن مردگان در دوره ها قدیم
یکی از آئین های مراسم خاک سپاری در ادوار قدیم بدین صورت بوده است که جسد مرده را با رنگ قرمزی می‌پوشانیده‌اند که از اکسید آهن به دست می‌آمده و در فلات ایران فراوان بوده‌است. این نظر هم وجود دارد که شدنی است زندگان بدن خویش را به دلایلی با همین ترتیب رنگ می‌کردند و چون فوت می‌شدند، پرتو این رنگ بر بدنشان باقی می‌مانده‌است. در دوران های متأخرتر بجای اکسید آهن بر استخوان‌بندی متوفی با رنگی احمر فام، با گِلِ اُخرا نقش هایی برپایی می کردند.